“We herdenken hier samen”

Op 4 mei sprak ik bij de herdenking in Bos en Lommer. Over herdenken, onze vrijheid en de afspraken die we daarover hebben. Maar ook over Bos en Lommer, haar bewoners en hun geschiedenis. Lees hier mijn hele toespraak.

Lieve mensen,

We herdenken hier vandaag samen. En speciaal dit jaar herdenken we samen de afspraken die gemaakt zijn rondom het einde van de Tweede Wereldoorlog. Afspraken die hebben geleid tot de vrijheid die wij nu kennen. Vrijheid die zich, hoe paradoxaal ook, kenmerkt door beperkende afspraken. Omdat ze vertellen wat we wel en niet mogen, zodat we samen kunnen leven zoals we dat willen.

Afspraken die we, vaak ongemerkt, koesteren, en doorgeven. Afspraken over vrijheid bespreken we niet zo vaak. Herdenken is dan belangrijk, maar ik vraag me af, is het genoeg? Er zijn destijds verdragen opgesteld. Verdragen vragen om actualisering. Omstandigheden wijzigen. Verdragen wij elkaar, hier en nu, voldoende, en naar wens?

Als ik inzoom op Bos en Lommer, en de geschiedenis langs ga sinds die oorlog, lijkt Bos en Lommer een wijk die symbool kan staan voor kenmerkende processen, en problemen, waaraan ons leven heeft blootgestaan als gevolg van die oorlog. Als we om ons heen kijken, zien we een wijk die gebouwd is kort na de oorlog. In de wederopbouwtijd. Met alle gevolgen van dien voor de kwaliteit van leven, gevolgen waar we heden ten dage veel mee te maken hebben. Denk maar aan de stedelijke vernieuwingsprocessen.

Een wijk ook, die al snel na de oorlog steeds meer de wijk van families uit andere culturen is geworden. Van mensen die, vanwege die oorlog, door Nederland gevraagd zijn om te komen helpen met de wederopbouw. We zien dus aan alle kanten om ons heen de fysieke en sociale gevolgen van die oorlog. Die lijkt al ver weg, maar ondertussen zit hij in het leven van alle dag.

Herdenken doen we, omdat we hebben afgesproken. Afgesproken dat we niet willen vergeten. Het ligt in de menselijke aard om te vergeten, en dan het eerst dat wat het moeilijkst, het pijnlijkst is. Al dat verlies, al die schade. Afschuwelijk. We vergeten ook, omdat het leven van alle dag al druk genoeg is. En steeds drukker wordt. We vergeten verbanden die er zijn, die de geschiedenis aan elkaar verbindt. En voor je het weet vergeet je oorzaak en gevolg.

Ik wil graag begrijpen hoe het werkt, waarom het is en gaat zoals het is en gaat, of kruislings. Er zijn 2e en zelfs 3e generaties die met de gevolgen van de oorlog te maken hebben. Wie weet, en laat staan begrijpt dat straks nog? En dat staat als voorbeeld voor de worstelingen in onze buurt, tussen culturen en hun generaties. Ik leg die link omdat er overeenkomsten zijn, omdat dat duidelijk maakt wat er gebeurt en welke gevaren er zijn. En daarom staan we hier samen.

Om dat beeld, die boodschap samen te brengen. In aanloop naar vandaag had ik een paar boeiende, ontroerend gesprekken met mensen die in de buurt veel contact hebben met van oorsprong Turkse en Marokkaanse families. Aan de ene kant kreeg ik een zorgelijk beeld, over hoe derde generatie kinderen tussen wal en schip dreigen te vallen, omdat ze zich niet meer zo thuis voelen in de tradities van hun familie, maar ook geen wortels hebben in die van de Hollandse. Ik dreigde dat niet meer te zien, het te vergeten. En wat betekent dat, zo vroeg ik me aan de andere kant af, voor die éerste generatie? Zij zouden hier tijdelijk zijn, dacht iedereen. Hoe ver is het bewustzijn over hun rol en positie in de geschiedenis van deze buurt, en van de oorlog, in de vergetelheid aan het zakken? Zij, die hier naartoe gevraagd zijn, en in een land kwamen waar, zo schreef Philip Freriks, de trein op tijd reed, de stoepen werden geschrobd, de zondagsrust geheiligd. Waar de welvaart in een schrikbarend tempo werd opgeschroefd. We zijn er allemaal naïef mee omgegaan.

Sinds die tijd is onze wereld in verschillende delen en tempo’s doorontwikkeld. We zeggen wel dat we nog steeds in één wereld leven, waarin we elkaar respecteren, accepteren. Maar is dat wel echt zo? Als we elkaars werelden niet eens kennen, laat staan begrijpen, is dit dan één wereld? Eén wereld waarin we allemaal inspanningen doen, zowel oer Hollanders, als generaties immigranten en hun kinderen, niemand uitgezonderd, om de gemaakte afspraken na te komen, en na te volgen? De afspraken op deze plek, hier in Bos en Lommer, gelden voor ons allemaal. Geen uitzonderingen.

We zullen extra hard moeten werken, om te voorkomen dat onze beoogde wereld wordt ingehaald door een nieuwe realiteit, waarin wordt vergeten. Ik hoor u nu bijna hardop denken: “Dat is al zo”. Als dat zo is, dan is er al iets opgegeven. Opgeven kan niet. Het gaat om hoop. Hoop die is getekend door zij die vochten voor een vrij land, voor vrijheid en tegen onderdrukking. Hoop, ondanks alle verliezen, op een beter, goed leven. Daarom staan we hier samen, doen we dit samen, naast elkaar, als symbool van goede wil, geloof en vertrouwen, dat het samen kan en moet. Om verbanden te leggen, met vernieuwde afspraken, over onze vrijheid.